خون بند ناف و نگهداری آن یکی از شاخص‌ترین دستاوردهای دنیای پزشکی برای درمان انواع بیماری‌های ارثی و مشکلات جدی جسمی است. حتما تاکنون در این رابطه مطالب زیادی شنیده‌اید و تا حدودی از مزایای خون بندناف مطلع هستید. در تکمیل دانسته‌های شما بعضی از فواید نگهداری خون بند ناف را بر می‌شماریم.
خون بند ناف چیست؟
خون بند ناف به عنوان خون جفتی شناخته میشود، خونی است که در جنین در حال تکوین داخل رحم جریان دارد. پس از تولد نوزاد خون باقیمانده در بند ناف و جفت که غنی از سلول‌های بنیادی و خونساز است معمولا دور ریخته میشود در حالی که می‌تواند برای درمان خیلی از بیماری‌ها مورد استفاده قرار گیرد.
ویژگی‌های سلول‌های بنیادی خون بند ناف
سلول‌های بنیادی که از بند ناف گرفته میشود، بسیار پرتوان و نامیرا هستند و در اثر تکثیرهای مداوم پیر نمی‌شوند.
- دستیابی به آنها بسیار آسان است
با تزریق یا جایگزینی آنها در بافت‌هایی که آسیب جدی دیده‌اند می‌توان به بهبود کمک کرد.
سلول‌های بنیادی خونساز و مزیت های خون بند ناف
امروزه تحقیقات گسترده‌ای به منظور درمان بیماری‌ها و ضایعات عصبی، ترمیم بافت‌های آسیب دیده قلبی و استخوانی، ترمیم سوختگی‌ها و ضایعات پوستی، ترمیم لوزالمعده وترشح انسولین و ترمیم سایر بافت‌های آسیب دیده با استفاده از سلول‌های بنیادی مغز استخوان، خون بندناف و سایر سلول‌های بنیادی خون محیطی یک فرد بالغ درحال انجام است. ترمیم لوزالمعده و ترشح انسولین و ترمیم سایر بافت‌های آسیب دیده با استفاده از سلول‌های بنیادی مغز استخوان، خون بندناف و سایر سلول‌های بنیادی یک فرد بالغ درحال انجام است.
سلول‌های بنیادی خونساز به بازسازی مجدد سیستم خونی و نیز سیستم ایمنی بدن کمک می‌کنند. مغز استخوان دارای بالاترین درصد (۱-۳ درصد) و خون بند ناف دارای (۱ – ۶/۰درصد) سلول‌های پیش‌ساز خونی و بنیادی خونساز است. در خون محیطی نیز کمتر از ۲/۰ سلول‌های بنیادی خونساز شناسایی شده. اما خون بند ناف نسبت به مغز استخوان یک سری مزایا دارد که به آن اشاره می‌کنیم.
- میزان واکنش‌های رد پیوند علیه میزبان (GVHD) گیرندگان خون بند ناف نسبت به مغز استخوان کمتر است.
- واکنش جدی و گاه مرگبار به دنبال پیوند مغز استخوان است که در این حالت سلول‌های ایمنی فرد دهنده پیوند، به بدن میزبان حمله می‌کند و آسیب به بخش‌هایی از بدن میزبان را موجب میشود.
۳و حضور سلول‌های اولیه و نابالغ سیستم ایمنی در خون بند ناف سبب کاهش رد ایمنولوژیک پیوند نسبت به مغز استخوان میشود. به‌طوری‌که رد پیوند شدید در حدود ۶۰ درصد از پیوندهای خون بند ناف دیده شده‌است. - با استفاده از خون بند ناف، امکان انجام پیوند موفق با تشابه کمتر HLA بین دهنده و گیرنده نسبت به خون مغز استخوان بیشتر است لذا تعداد زیادی گیرنده را در برخواهد گرفت.
- اهدای خون بند ناف خطری برای اهداکننده آن ( جنین و مادر) به دنبال ندارد.
- جمع‌آوری خون بند ناف نسبت به مغز استخوان ساده‌تر و آسان تر صورت می‌گیرد. به این ترتیب که پس از تولد نوزاد، بند ناف و جفت جدا و خون آن توسط کیسه یا سرنگ جمع‌آوری میشود. طی این فرایند به مادر و فرزند آسیبی وارد نمی‌شود. علاوه بر آن که این کار کاملاً بدون درد انجام میشود. این در حالی است که جمع‌آوری خون مغز استخوان نیازمند روش‌های جراحی است و معمولاً تحت بیهوشی صورت می‌گیرد و می‌تواند همراه با درد برای دهند باشد.
- میزان ابتلا به عفونت‌های ویروسی فرد دهنده از جمله سایتومگالو ویروس در خون بند ناف کمتر از خون مغز استخوان است.
- سلول‌های بنیادی و پیش‌سازی خون بند ناف نسبت به مغز استخوان قدرت تکثیر بیشتری دارند.
۹ به علت آن که روزانه تعداد بسیاری نوزاد متولد میشود، لذا تعداد زیادی واحد خونی در دسترس بوده که این امر استفاده از آنها را آسان می‌سازد. - مطالعات نشان داده‌اند که سلول‌های بنیادی بند ناف سلول‌های خونی بیشتری نسبت به مغز استخوان تولید می‌کنند.(سلول‌های خون بند ناف ده برابر سلول بیشتر تولید می‌کنند و بنابراین با تعداد کم سلول نیز می‌توان پیوند موفقی داشت)..
- آمار نشان می‌دهد هر ساله حدود ۳۰ هزار نفر با بیماری‌هایی که با پیوند سلول‌های بنیادی مغز استخوان قابل درمان است شناسایی می‌شوند و حدود ۷۵ درصد این بیماران قادر به یافتن یک داوطلب مناسب برای اهدا خون مغز استخوان نیستند.
- از سویی دیگر جستجوی اهدا کنندگان مغز استخوان و محدودیت‌های دیگر، زمان بسیاری به خود اختصاص داده و استفاده از پیوند سلول‌های مغز استخوان را محدود می‌کند. اما ذخیره خون بند ناف که تعداد اهدا کننده بیشتری می‌تواند داشته باشد، زمان را برای مبتلایان به لوسمی‌های حاد، کم خونی و نقایص ایمنی که در زمان کوتاهی می‌میرند، کوتاه‌تر می‌کند.
فهرستی از بیماری هایی که با استفاده از سلول های بنیادی خون بندناف قابل درمان هستند:
- نقص ارثی پلاکتی: ترومبوسیتوپنی مادرزادی اختلالات
- بیماری‌های ارثی: سندروم لش نیهان، هیپوپلازی غضروف
- پلاسماسل: مولتی پل میلوما، لوسمی پلاسماسل
-اختلالات سلول های بنیادی: کم خونی آپلاستیک، کم خونی فانکونی، هموگلوبینوری حمله ای شبانه (PNH) - لوسمی حاد AML، ALL، لوسمی تمایز نیافته حاد لوسمی مزمن CML
- بیماری‌های نقص در تولید لنفوسیت‌ها: لنفوم غیرهوچکین، لنفوم هوچکین
- ناهنجاری‌های ارثی گلبول‌های قرمز: بتا، تالاسمی ماژور، کم خونی سلولی داسی شکل
- اختلالات سیستم ایمنی مادرزادی: سندروم کاستمن، نقص چسبندگی لکوسیتی، سندروم دی جرج
- سایر بیماری‌ها: آلزایمر، دیابت، پارکینسون، صدمات نخاعی، سکته های قلبی و مغزی، بیماری های کبدی، دیستروفی عضلانی
در حال حاضر در کشورمان فقط بیماری‌هایی که منشاء خونی دارند از جمله تالاسمی ، سرطان خون، کم خونی ها با استفاده از سلول‌های بنیادی خون بند ناف قابل درمان هستند.
استفاده از خون بند ناف برای عمل پیوند
- با توجه به اینکه سیستم ایمنی کودکان تکامل نیافته و هنوز این سیستم، بدن را به خوبی نمی‌شناسد، استفاده از سلول‌های بنیادی خون بند ناف نسبت به سلول‌های بنیادی مغز استخوان برای انجام عمل پیوند، از عارضه کمتر و شانس بیشتری برخوردار است.
- برای انجام هر عمل پیوند به طور متوسط به ازای هر کیلو گرم وزن بدن به ۲۰ تا ۳۰ میلیون سلول خون بند ناف نیاز داریم. به طور مثال اگر ۴۰۰ میلیون سلول خون بند ناف نگهداری کنیم برای فردی که دارای وزن ۲۰ کیلوگرم است امکان پیوند وجود دارد و اگر یک میلیارد سلول ذخیره کنیم، حداکثر برای یک فرد با وزن ۳۰ تا ۴۰ کیلو گرم عمل پیوند امکان پذیر است.
- استفاده از خون بند ناف برای عمل پیوند در صورتی امکان‌پذیر است که فرد گیرنده و دهنده خون بند ناف با هم خصوصیات ژنتیکی یکسانی داشته باشند. استفاده از خون بند ناف نوزاد برای والدین تا ۵۰ درصد شانس موفقیت دارد و این در حالی است که برای خواهر و برادر این موفقیت به ۲۵ درصد می‌رسد.
طریقه ذخیره کردن خون بند ناف
بلافاصله بعد از زایمان، بند ناف از نوزاد جدا میشود و توسط یک سوزن خون از بند ناف و جفت جمع آوری و به کیسه‌های خون منتقل میشود. سپس خون بند ناف نوزاد منجمد و در بانک نگهداری میشود. این خون قادر به ساخت انواع سلول‌های دیگر و ترمیم و نگهداری سلول‌ها هنگام جراحت است. حجم بند ناف و جنین به گونه‌ای است که به طور متوسط ۷۰ تا ۲۰۰ میلی‌لیتر خون غنی از سلول‌های بنیادی خون در آن ذخیره شده است.
از آن جا که بعد از چند دقیقه خون موجود در بند ناف و جفت لخته میشود، بنابراین برای دسترسی به این منبع مهم فقط۱۰-۵ دقیقه فرصت داریم در غیر این صورت سلول‌های بنیادی موجود در آن بدون استفاده باید دور انداخته شود. این خون بعد از جدا شدن کامل بند ناف از نوزاد قابل جمع آوری است و نمونه‌گیری از آن هیچ صدمه‌ای به نوزاد یا مادر وارد نمی‌کند.
ذخیره‌سازی و نگهداری خون بندناف
ذخیره سازی خون بند ناف در کمتر از ۲۴ ساعت باید انجام شود.
در صورتی که بتوانیم علاوه بر ذخیره سازی، کار نگهداری از سلول‌های خون بند ناف را در استان‌ها ایجاد کنیم، عمل پیوند با سرعت بیشتری انجام خواهد گرفت.
بر اساس استانداردهای جهانی یک خون بند ناف را می‌توان تا ۲۰ سال در بانک خون نگهداری کرد، این در حالی است که امکان نگهداری خون بند ناف در ۳۰ تا ۳۵ سال هم امکان پذیر است.
بانک‌های خون بند ناف موجود در ایران
در ایران سه بانک عمومی خون بند ناف در پژوهشگاه رویان، سازمان انتقال خون و مرکز پیوند مغز استخوان بیمارستان شریعتی و یک بانک خصوصی بند ناف در بیمارستان بن یاخته‌های رویان مشغول به فعالیت هستند.
بانک خون بند ناف
با توجه به کاربردی بودن سلول‌های بنیادی خون بند ناف و نیز توجه به این مسئله که در بیمارستان ها این خون به عنوان یک زباله بیولوژیک در نظر گرفته و دور ریخته میشود، تفکر استفاده و بازیافت این خون شکل گرفت و به این ترتیب اولین بانک خون بند ناف با هدف ذخیره‌سازی و تامین سلول‌های بنیادی بند ناف جهت پیوند در فرانسه و سپس در سراسر جهان تاسیس شد.
انگیزه‌ها برای ذخیره خون بند ناف از فردی به فرد دیگر متغیر است. گاهی پدر و مادر یک نیاز فوری به پیوند سلول‌های بنیادی برای درمان بیماری یکی از افراد خانواده، خواهر و برادر یا اقوام نزدیک دارند و این انگیزه برای ذخیره‌سازی است و عده‌ای نیز خون بند ناف را برای استفاده عموم مردم و افراد دیگر برای پیوند دهدا می‌کنند و دسته‌ای نیز برای کارهای تحقیقاتی همکاری می‌کنند.
بانک‌های خونی بند ناف به سه دسته تقسیم می‌شَود.
۱ بانک خصوصی خون بند ناف که سلول‌های بنیادی بند ناف هر نوزاد را با دریافت مبلغی از والدین، برای آینده کودک آنها نگهداری می‌کند.
۲- بانک خون عمومی خون بند ناف که سلول‌های بنیادی، برای استفاده همگانی در آن نگهداری میشود و معمولا دولت‌ها یا سازمان‌های پزشکی به صورت غیر انتفاعی آن را به‌وجود می‌آورند. این بانک‌ها از خون بند ناف اهدایی استفاده می‌کنند.
۳- بانک خون ترکیبی، هر دو نوع فعالیت را دارد و از هزینه‌های دریافتی در قسمت خصوصی نیازهای مالی خود را در بانک عمومی رفع می‌کنند. در آینده در صورت انصراف والدین در بخش خصوصی نمونه خون آن خانواده با رضایت شخصی آنها برای استفاده عموم به بخش عمومی انتقال می‌یابد.
